Sunday, November 29, 2009

Prasasti Pande Bang 16-17

16. umewuh ta sira sri aji airlangga, yan angrasana ulah ring janapada wetune ana karungu de sang prabu, mimitaniya sira mpu lulumbang akarya lalandep, etun ing ikang bale aperang. mangkana kalingan ika, marwan ing pwa sira mpu lulumbang, akon binandakena, sinakit nakit pwa sira, tur giningsiraken ri salwan ing adri wetan, nga, galogor, katekeng saprabotniya palu, akarya lelandep sadaya saha timpas, blakas, prasama kinon anggerit, umawa maring galogor. mangkana ta caritaniya. ana sutaniya de mpu lulumbang sawiji, atisayang malewih , abhiseka pwa sira mpu bhujangga kasyumanis. duk ing mangkana, sira bhujangga kayumanis, tan ana ring pangrehan, kalah ira anangun tapa, ayamakena sukaryan ira, apande besi. yan sira ana ring umah, meh bubur nagara airlangga. tekwan muah mimitan ing sira mpu lulumbang, kena binanda pasa, saking wawadul ira, nga, sinangguh weruh, umaturakena lawan sang prabu, marman ing sang sri prabu anadi ta sira kroda, akon binanda pasa sira mpu lulumbang. kunang ature sang sengguh weruh lawan sang prabu, purun angapituwi, tahu sira mpu lulumbang, angwangunaken perang wadwa sang prabu apan sira tan pegat akarya sanjata, ya dumehniya sang prabu kroda. mangkana kalingan ujar nguni, dumeh sira mpu lulumbang binanda. yan pir lawas ira sang mpu lulumbnag binanda oneng galogor, apan panindan ing atitah, dadi katakana sira sang prabu lara gering tan wenang sinambat. telas sahanan ing para osadi, para sadaka sakadi danghyang purohiton ira ananbanana sira, tan ana anarasin, atisaya umewuh ira sang prabu tan sah sumenel ing purakreti, kaya awewah-wewah latan ing sarira, tangeh yan wuwusan. katakana sang tandamantri, makadi rakryan patih angabehi, parabekel, ahum maring pangastryan agung, pada aptya umaraka sang prabu, sawetning sanghulun umangehaken lara tibra. sapraptan ira kabeh anembah i jeng sangulun. ling ira sang prabu: “prapta kita kabeh matrin ingulun, lah alungguhu kita sadaya”. anembah sira rakyan patih : “sadaya paduka parameswara, wineh awelas during marma asih”. ling sri aji : “duh..tuhu kapo kadi ling ta kabeh, lah pada rasankena, ndi ana maka usadaniya”.

17. Umeneng ta pwa sang para tanda mantri kabeh, tan asuwe laju ta pwa sira kruna patih umatur : “singgih pakulun paduka parameswara, ksamakana atur patik aji, yaya kadi anasik ing jaladi yen kopama, wetning apti papunguwa”. Ling sang prabu: “aywa kinubdeng manah, warahan ngwang duga-duga, lugraha ingsun, aparan tinarka denta”. Atur kryan patih; “pakulun paduka prameswara, yan cinipta dening ulun, nimitan ing tan an arena sih lara paduka prameswara, Manawa wetning mpu lulumbang, binanda pasa, apan ila-ila anandana sang putus. Mangkana jar ing aji”. Kapinih tuhu dening sang para mantra sadaya, apan misinggih ature I senggu weruh. Ling sang prabu : “kaya ujar ta sadaya, po kita patih konen mangke, pun senggu weruh, lumakwa adan sinanmata lawan ksama, umarekang sang mpu lulumbang, aninggalakena bandan ira lawan aminta pinrayascita panglepas ikang sabda”. Anembah sira rakryan patih, aminta umuwit, neher lumampah, tan konengeng lampah nirang marga, saru praptaring pagrehan sang senggu weruh, sinapa dening ki senggu weruh: “dating pwa sira rakryan, yaya aprana-gati”. Ling ira rakryan patih: “singgih nimitan ing ingsun dumateng ing senggu mangke, manira kinon de sang prabu, didiniyan sira lumampah, aminta ksmakena lawan sira mpu lulumbang, mareng galogor, lawan sira senggu weruh, apan sira senggu weruh, nimitan ing binanda, wenang kita anguculi bindanda, makadiniya aminta prayascita, anglepasaken mala, daera kita weruh aminta-sanmata. Kunang yan tan warasa sang prabu, kita maka paselangniya, teka wenang linebokaken maring samudra, dosane awadul, lah mangkata ta mangke”. Pan mangkana mulingga pwa tingal ira sang senggu weruh, mitahan ring baya, tar wihang pwa sira kinon, naher sira lumampah, sesek ikang swacita .” paran ta den ingwang mangke”. Tan katakana lempah irang awan, angelis ri kahanan mpu lulumbang. Kunang sapraptan ira yaya kahisin-isin pwa sira, aneher umatur lawan sira mpu: “singgih mpu ku daweg kasmakena manira, aneda luputa, geng rena sinampura de sang maha mpu”. Kunang ling ira sang maha mpu: “sadera pwa kita, rasanta tatan ana wihang”.

Friday, November 20, 2009

Prasasti Pande Bang 13-15

13. Sinungsung dening prasantana sanak ira sadaya, katekeng pratisantana kawekas wekas, turun tumurun, aja angimpasin, wetning dahating utama, sanmatan bhatara kasuhun, kaya iki, mahurip gedong sinapa, waspadakena. Kaya iki delengana panyungsungane sira pande bang, maka pangastawan ira pande bang, ngastiti ring kahyangan, tan sah angastawa sang sang rumaga atisayeng lewih ing adnyana, makadi paduka bhatara kasuhun mwang pagniswaran, saking pahican ida bahatara kasuhun, ya ta kaliliraniya wenang panayuhakena don jati. Kunang pujawaliniya, ngatiban, kalaning purnamaning kapat. Ngastawa ring gedong sinapa, sareng sapratisantana samimangawit mangawit ri pahyangane mwang pagniswaran, mapareng pahican ira, sang aparab mpu lulumbang, duke nggawe tang piyagem, ya iki ne yogya tindih maring kawitan maka pangarep agniswara. Makadi gedong sinapa, embaniya delengakena aywa ngimpasin winwaspadakena. Tingkahing kahyangan aja angiwangin, den pada pratyaksakena rupaniya mwang wawangunaniya, ya delengan den pasti, maran sampun angawu awu...mantra tidak dipostig.

14. Mantra tidak diposting.

15. Mantra tidak diposting. ….niyan kaweruhakena prastawaniya, marman ing ana tinama pahican ira mpu lulumbang, tinawaken mangke maring jawa bali bangsul, nihan pwa takicarita. Nguni sira mpu lulumbang, duk sira kabanda saking pangutus ira sang prabu airlangga, apa dumehniyan, sawetning sira mpu lulumbang, wanged ing akarya lalandep, nguniweh sarwa praboting manusa,lewirniya blakas, timpas, madik, kandik makadi tambah, kikis, kang sinangguh prabot kabeh, awasana ta ya nimitan ing wadwan ira sri aji airlangga, aperang lawan sanak amisan, miwah kadangiya tunggal.

Monday, November 9, 2009

Prasasti Pande Bang 11-12

11. Ring usana sapenyeneng ira dalem mayadenawa ring bali rajya, dadi pegat aci-acin ing desa, ngatemwang ring luhur. Dadi apunpun awatek bhatara ring bali lawan sang para bhagawan, tan waneh pragonitan ira dening pegat ikang pangaci. Apan wimoha de sang ratu mayadenawa, pada kroda si bhatara ring bali, makadi bhatara ing tolangkir, lunga maring jambu dwipa. Tan katan margan bhatara. Wuwusan sira mpu kuturan, lunga amarah marah desa, asing desa kaparanin, adadawan akarya laluputan mwang gagaduhan, prasida amatu tampagin lwirniya, tan yogya anglali ngastiti ring kahyangan. Kunang yan lali angastiti kahyangan, makadi ka gunung agung, ya kena sodan ing dewa. Gelis ikang tatwa carita, tumuli kagebug sang ratu bali sri aji mayadenawa, de watek dewa-dewata, makadi bhatara indra. Enti ramyan ikang yuda, yaya sagara apagut, nempuh lambung ing acala, dening kawiran ira patih kala wong, angadwaken bala. Etun ing tan pengen kweh ikang pati, yaya gunung kurapa, asaharaswanita, tengeh yen wuwusan ikang laga. Apan sampun kapratista munggwing usana bali. Mangkin gelis ing kata carita moksa pwa sira raja mayadenawa, pejah I kala wong kena cinakra de bhatara indra nguni maring pangkung patas. Nimitaning ana tahulan I panguluning jurang patanu kena sinapa de bhatara nguni, mangkana caritaniya. Kunag ri wus ing perang, ye etun ing ana tinawaken mangke, gagaduhan mwang laluputan, awig-awig, jajeneng, jaksa, batu tumpang. Sawusan rundah tekeng Negara bali ring usana, pada sampun umungguh maring lepihan, raja purana mwang gagduhan kaliliran.uni tinewa mangke, sahanan ing agung alit, taton kawenang angladin, ngastiti mwang angaci-aci ring sad kahyangan, apan lewih upadrawan ing desa, ana kalingan ika. Kaweruhana malih kang sinengguh kapuji, babali ring kahyangan, asrama araman, rejang, tabuh swara, renteb swara, kalinganiya iku uttamaniya, ring sad kahyangan, papaundutan utawi papendetan agung alit.kunang kacarita ring ling ing pamancangah, sira ki pande ireng, I pande gading, ki pande gebug basa nyamput. Kacarita I pande abang masantana kalih diri, laki-laki paripurna, patungalan ing aran kang matuwa ingaran I pande sakti, kang ari apenelah I pande bagus.

12. Mangkana saprati Santana Ki pande bang. Katakana sira I pande ireng, sutan ira jalu sawiji, listuayu paripurna, ya apanelah I pande cameng, memper nama sang bapa, ya kinon de aji angamong taman. Nguni muwah ki pande panyarikan, asuta ta pwa ya 3 wiji, jalu jalu paripurna, tan katakana tekang wadu, atunggalan ing aran, kang panwa ingaran pwa ta ya I wayan pung, kang panengah ingaran I made truna, tan sapirapekik ing warnan ira, yaya betel ing surat, ya ta pwa ki made taruna kinon de aji angamong siwa, pangawin mamas mas. Kunang kang waruju inaran pwa I nyoman liyat, pantes pwa sira ingaran mangkana apan sira bagus, celang yaya kidang anongklang. Katakana mwah I pande gading, asuta pwa ya 2 wiji, kakung paripurna, kang panwa ingaran I wayan sahib, weruh ing naya winaya ta pwa sira, kang ari inaran I made sepit gunting, pangeran pwa sira, kuncrit ira panjang. Kunang sira I wayan sahib, imnugrahan ya de sang amawa gumi, angamong palinggihan sri aji. I made sepit gunting angamong tirtha pawitra, maka padyusan sang amawa gumi. Samangkana samodayane prati santanane kabeh. Sampun sira mawreda, tineher pwa sira brata, ahening-hening anyaluk brahmacari, ngaliyon angungsi rasan ing don, apan sira ki pande bang maka cudamaniyan ira kabeh. Mangkana kacritaniya. Kaweruhana muwah, I pande panyarikan, ki pande cameng, I pande gading, ya pwa tunggal bibi pwa sira, marapwan para Santana pada weruh lawan kawongan ira kawekas-wekasan. Nihan waneh, apan sampun pada adudwan-dudwan gagaman, kinugrahan de sang amawa bhumi, tumuli ananguaken panti, maka palinggihan ira bhatara kasuhun, kayogyaniya angangge pahica panugrahan bhatara nguni makadi kawitan. Siningsung de sasanak ira kabeh, dadiniya nora kabajrawisia de bhatara. Apan sampun putus ing wara nugraha sami, kapratista munggwing lepihan prasasti, nga, piyagem.

Sunday, October 18, 2009

Prasasti Pande Bang 9-10


9. i pande gading, apan sampun kapratista munggwing gegaduhan, ya ring piagyem, mwah ana larangan ing inghulun, bwat linuputanken, lwirniya, yan hana santana ingulun sisip, orat pati, kayogyaniya wenang tundung salok. kunang yening sisip danda artha, ye wenang tundung salok, muwah yaniya sisip yogya tinundung, ya ta yogya kasinampurakena, mangkana kawenanganiya, aywa predo. kaweruhana iki muwah, kayogyane gegaduhan ya sira apande bang, sayogyane akahyangan gedong sinapa, kalinganiya, palinggihan paduka bhatara ring luhur, pajenenganiya, gedong sinapa. mwang parahyangan kamimitan rong tiga, mwang kamimitan rong tunggal, saha taksu, makadi sanggar padma, ya tam aka utamaniya, kang sinangguh pajenengan, nga. sinapa-sinapa aywa ngiwangin, mapalakena sodan ira sang hyang sinuhun. kaweruhakena mangke mwah, niyata nimitan ing sinangguh i pande bang, i pande ireng, ipande gading, ya ika pidartaniya, maka jatiniya saking paparaban. upamaniya kaya i pande bang ngaraniya, kang sinangguh prakangge dening dalem nusa. angamong tirta pawitra, makadi angamong saraja druwene, druwen ira dalem nusa. mangkana kapradataniya. kaweruhana muwah, nimitan ing kawitaniya sira pande bang, sah saking majapahit kapwa nguni, turun maring bali, angungsi kakinik ing bali kidul, tumurun pwa maring silayukti, jumujur angalor, awasana pwa sira maring swecapura, nga, gelgel. irika ta sira pande bang angawit anangunakena kahyangan dalem, puseh, bale agung, etun ing sira pwa kayogya maka jan banggul ring kahyangan tiga, makadi dalem, puseh, bale agung, ya etun ing aparab ki panyarikan. i pande ireng, kunang i pande gebug basa, i pande gading, yapwan angamong lungka-lungka, maka nguni angamong toya pawitra.

10. ya ta malih panugrahan dalem, i pande bang sira pamangku ring pamarajan, ya etun ing kapuji maring bangsul, maka pangulun ing desa ring bali bangsul. i pande bang, i pande ireng, i pande gading apan sira treh ing kabrahmanan, etun ing yogya mahening hening, manyaluk sasanan ing kabrahmanan twin kabrahmacaryan, wus saking panugrahan ira sang hyang brahmagni, atindih maring gagaduhan pyagem. nihan malih kaweruhakena jatiniya tunggal sowing-sowang, ki pande bang, i pande ireng, i pande gading, i pande gebug basa, tuhu sakeng paparaban muniya pande bang. kaweruhakena malih, uwus ta sinidhikara lawan wah, apan bibiniya saking wit brit nguni, ya maibian ing kabina bina pratekaniya, ulih bibi kapratekahin, katuturaniya, nga, nyawina. mangkana caritaniya, uwus kaprasapta ring pyagem jati, satindak tandukniya i pande bang, ki pande gebug basa, apan sira prasida prakanggen dalem mapuri ring klep, angamong salwiran ing raja drewe, yadyapin salwir ing katumbas mwang ngastiti ring kahyangan. apan dalem prasida ngawiwenang pati kalawan urip. yan ring puseh prasida dharman ing jagat. kunang yan ring bale agung angamong salwiran ing who-who, mangkana kajar ing aji, ya etun ing gemuh ikang nagara karma. kunang sang anyakra gumi, wenang ngastiti kaluhur. sang pamangku ngastiti ring kahyangan, ring pangulun ing desa. mangkana kayogyaniya, nimitan ing jagadhita tang buwana, apan tan waneh margan sang ratu lawan ikang loka. tan bina kaya lawan acala. luwir pendah sang ratu ukir mageng, ikang jana trenaniya, etun ing kadbhuta, apan sang ratu rumaga singa prabhu, angamit ikang wana ukir aman ikang bhuwana pinaka alas. mangkana padan ika, apan saheka praya maguru siwa, tangeh yan wuwusan, mangkana patemat ing sasana sang ratu ing yawa rajya, nga, majapahit. kunang yan ring bali bangsul, warahakena mangke, sang ratu mayadenawa, uwus mangkana ratu masula masuli, tumutur sang ratu bedahulu, pegat mangkana, sang ratu samprangan, dalem kepakisan. mangkana kacritaniya sang ratu ring kuna bali rajya, wakena talin ing pangrenga.

Monday, October 5, 2009

Prasasti Pande Bang 7-8

7. mangkana wakya bhatara, muli antarlina pwa bhatara, umantuk ing kahyangan tolangkir. nahan prastwaniya nguni. katakana sira bang bali bangsul muwah, sasuksman ira bhatara, tan pira magirang tuwas wetning sampun uwus kinasungan anugraha, byakta salila pwa sira, nanging ana kari sangsaya ing manah, praptin ikang wong airlangga amuru, ya etun ing sira muwah anusup, abayagan madyan ing kanan, annuli irika pwa sira anatunaken padukuhan, purwan ing giri kehen, apan atisayang tistis asamun. yan pra kunang lawas oneng padukuhan, sayan akweh wong ungsen ungsen prapta, jenek pada agawe kuwu, celaki-bi, pada atisaya amabekin, ginawe janggala muwang sawah. makadi anangukaen desa pakraman, wekasan wus dadi ikang desa, ya etun ing ingaran ika tinewaken, mangke ngaran karangsuwung. mangkana caritaniya nguni. kunang apan uwus genep ika desa pakraman, tapwan waneh sira kapwa bang bali bangsul, maka kapalan ing ngara krama. wekasan angalap ta sira rabi, to sing pulina bali, maring karangsuwung, ye maka wredyan ing wangsa, prati santanan ira wekas. mangkana kalingan ika, rengakena kata sekarang. (mantra, tidak diposting). renga ta carita waneh, ana pwa ya wuwusan ing kuna, abhiseka dalem ngaling, saha panengah dalem kemoning, sira kaputra de bhatara brahma wijil ing payogan, umetu saking sariran bhatara catur muka, ya etun ing anama dalem kemoning, sira ta jumeneng ing bali aga, katekeng nusa kambangan. pira ta lawas dalem kemoning amukti, i wekasan tumuli sira anuwuhaken wija, kakung swiji, listuayu paripurna, abhiseka dalem sukahet. kunang lawan ira dalem sukahet amukti, wekasan naler pwa sira asusuta laki sawiji, paripurna ring rupa, sira ta apuspata dalem dhibyoma. sira dalem dibyoma malar anuwuhaken susuta, laki laki paripurna, apuspata sira daelm kilap, saha panengah dalem nusa. sira dalem kilap prasida nggemira titis dalem ngaling ing uni. nahan kacritaniya ring usana, ya kaweruhankena. sangmangkana.

8. wantukane tang tatwa, cinarita muwah, nguni sira bangkara, asuta pwa sira, kang apenelah sutan mantra, ya kang kapingarep, malinggam ing nagara airlangga. kunang sira suta mantri, masantana pwa sira bang bali bangsul, ri wekasan, masantana satrya surya. muwah satrya surya masantana pwa sira satrya pempat. sira satrya pempat masantana sang arya tatar, maibu ayu ngurah kembang kuning. kunang sang arya tatar, neher arabi, apuspata i dewa dandang gendis, i wekasan tumuli asantana sira ingaran patih bali, i wekasan angalap rabi asantana pwa sira gunung nangka. kunang sira wesya gunung nangka, tumuli angalap rabi, asomahe karnawen brit. pira ta kunang sih sira akuren, anwekan raga raras ing paturon, ri wekas santana pwa sira enem diri jalu-jalu paripurna. patunggalan ing ngaran, kang atwa ingaran pwa sira i pande bang, i pande gading kang jaruju, ingran i nyoman gebug basa, muwah sang ing wekas, ingaran i ketut pasangan, muwah sira sang ari apenelah pwa sira i pande cameng, muwah sira sang ing untat, ya ta ingaran i pande kapuji ring bali bangsul. sang mangkana samodayan ing sutane sira gunung nangka, awetu saking abibi brit, mangkana kalingan ika. ya ta prakanggene sing bangsul, ayapa ta i pande bang, i pande ireng, i pande gading, apan sira kang katiga, pradnyan sirang aji, angular dasa sila, weruh pwa sira lawan nya winaya. nahan kalingan ika maka nguni, apan sira sadaya, mula paterehan bang kabrahmanan, maka kumaliliran sang mpu sandang suwungan nguni mwang mpu buhung buhungan, titis ira de paduka bhatara brahma nguni, tekwan apan sira bang kabrahmanan kayogyana ta sira mahening hening, anyaluk kabrahmacaryan. mangkana kayogyan ika, sapratisantanan ira kabeh. rengan pwa iki, inguni ena ling ira bhatara brahma lawan sang bhujangga brahmana, ksatrya, wesya, kita sadaya, rengwakena udesan ing ngulun mangke, wetune sira apande abang, sang akewen de sang ratu mangke, amawang rat, mula tistis ing ulun, mangke kita sadaya aywa predo lawan santanan ngulun. kunang yen sira predo, kang sinalih tunggil, tan wun kita kena sodan ing ngulun, susud ing pamuktyan, katekeng sang para punggawa.kengetakena pawarah ingulun mangke, ingulun bhatara brahma, apan ingulun prasida nyantanayang kita kabeh, awatek ing brahmana bhujangga, ksatriya, wesya kalinganiya, upamaniya tunggal.

dikuti dari :
prasasti pande bang
sumber : gedong kirtya no. 4821
druwen : puri ngurah, sibang kaja, abiansemal, badung

Sunday, September 27, 2009

Prasasti Pande Bang 5-6

5. kunang wijil nira nguni, atisaya maha cintya, maha prabhawa, suba nimitan ira sang raja putra kalih, ateja bang lawan ireng, ya etu inaranam kang matuwa apuspata ta sira pandya abang, sang ari apanlah pandya ireng. mangkana kalingan ira nguni. yan pra kunang kalan ira ri wekasan, kinon sang raja putra kalih, apandya bang, pandya ireng, den ira sang yayah, sang amawa bhumi, anangun tapa maring wana ukir, aneda nguraha bhatara, sang wenang angantyanana sira sri aji, lumaris pwa sira atapa. gelis ing carita, ana sanmatan bhatara lawan sang ari ki pandya ireng, ya ta dumekniya kroda sira pandya bang, pinejahaken pwa sira ki pandya ireng neng wanantara. kacihnan den ira sang bapa, ajalaran de bang brahmana cuta, ling ing sastra, pa, ta. ye etun ing sri aji kroda, kinon amatyani siranak nira, sira apandya bang, dumeh sira apandya bang, kalepang-kalepang, alaradan tumekeng bali rajya. sasampune sira ring bali rajya, wekasan anama sira bang bali bangsul. rengenta malih, uni sapraptan ida sira bang bali bangsul, hoyeng kakisik ing bali, anyujur maring wana girimaring cemara gendang, apan panindun ing titah maka larapa sira manggih sadyuh dadi katemu ta sira paduka bhatara mahadewa hyanging tolangkir maring madya ing kanana. sira ta paduka bhatara prapta sakeng jambu dwipa, sawus pejahe sang mayadenawa nguni, sang ratu bali, kena cinakra de bahatara indra ring usana, maring pangkung patas, niyan pwa kalingan nira. kunang sira paduka bhatara hyang ing toh langkir, sareng margan ira paduka bhatara budal, amarga maring camara ngandang, nging sira sang abang bali bangsul, wyakti sakeng tan mituhan ring palinggan paduka bhatara rawuh, etun ing tan wawa ranga pwa sira. kunang ri sampun aparok bhatara dadi mulat pwa sira, sira arya bang bali bangsul, apan kabina bina pawayangan bhatara, impar bhaskara kembar, umayati tumunggang ing skala. kala irika sira arya bang bali bangsul, kagyat amitahen ring paduka bhatara umijil, etuniya tumungkul, angedepang siti, sarwi anembaha pengkajan ira bhatara, aneda lugraha, tur sanggraha pwa sira amawa tirtha maka waseh jeng, winadah andan ing batok

6. kunag atur ira sira arya bang bali bangsul, awor pangulap ika nihan ‘pakulun paduka bhatara, pasang tabe patik bhatara umatur, i pangkaja bhatara, apan nora waneh pwa paduka bhatara, lumingga maka hyang hyang oneng pulina bali, rumaga guna alit, weruh pwa doh lawan aparek, wenang pwa paduka bhatara anugraha pun kawula, nispalang jagat, nging pangestin ikang kawula, maran patik bhatara umaringa paduka bhatara, saparan, apan binra patik bhatara den ing wong ing airlangga’. tur laju pwa sira bang bali bangsul, angregat angwangsuh jeng bhatara, olih toya winadah batok. awasana ana wakyan ira sang hyang mahadewa, apa ta lwirya nihan, ‘kamung ta kita abang, kalingane ta kita mawedi lawan pati, yan mangkana pwa ingulun rona, anging ana pawekas ingulun mangke, de barmakena manahta, aja lama lama, mastitis dampahangku, umantuk ing gunung agung, pegengeng bayunta sekarang’. anembah pwa sira arya bang bali bangsul. kunang pamargan bhatara, dadi atisaya kabina bina, tan pentara teka teng angin alisayus,, saha uda aderas, adulur klepug, kilap tatit, tan pegatan, lindu ikang anda bhwana. awasana kaya kapenga penga sira arya bang bali bangsul. wan weruh ing ulah, kewala kari ginegwan tekang batok. yan rinasa rinasa kari mekul jeng paduka bhatara, wetune kamoga pwa sira kasrepang, tan wenang ngucap, mur pwa sira bhatara maring tan katon, imper kaya sinamian atinggal ing ratna, mangkana padan kita. awasana karungu sabdeng akasa, apa ta lwiriya nihan ‘kamu kita bang, apan saking manganta kalawan anan ing ulun, ya etun ing kadi kita, tan kayogya pwa kita umiringa pwa ulun, umantuk ing gunung agung. mangke ana panugrahanku lawan kita, ri wekas rikala kapejahanta, tumit katekeng prati santanan, wenang wenang maka panglepas, toya atambang dadi tinangolongan, tirta tunggange arepakena, apan atisayang pawitra, toya purus baga bhatara, kajaraniya inuwaken ira sasinreh areh, mwang sarwa matah, mwang sarwa bungkulan, sarwa katihan. puput pinrateka ring kahyangan ring are ping gedong sinapa. mangkana wenang kramanta kayang kawekas wekas, satereh terehmu, teka wenang kita angaduh panganugrahanku, aku paduka bhatara ring bhuwana kabeh’.

dikuti dari :
prasasti pande bang
sumber : gedong kirtya no. 4821
druwen : puri ngurah, sibang kaja, abiansemal, badung

Wednesday, September 23, 2009

Prasasti Pande Bang 3-4

3. Yan pira satajin ikang kala ri wekasan tumuli anutugan wangsa ira ana ring jawa bali, pada manggeh ngutpati atiti kawitan ira, tosning brahma-kula, sira mpu bang tawang, maka nguni, sira mpu apandeya bang, yam aka nguni cuda maniyan ira kalih. Mangkana kaprastwaniya nguni. Swaro ryam putrakam datwam. Tumutur ikang carita muwah, gumanti si rarya I mabang, sang apenenggah cameng, sira anuwuhaken wangsa, amredayaken Santana, ana sutan ira sawiji, inaran ta pwa sira sirarya bambang, sira ta anampani kaprabon ira sira aji bali, ya etun ing syaji bali angutpeti kon anangun tapa, kumililiran ira, mulan ing ta sira, sira mpu bang tawang, nguniweh mpu pandya bang. Nahan kalingan ika dumehiyan pada tumurunang bali. Lingen sirarya bambang, neher pwa sira anuwuhaken wangsan ira, laki paripurna, anama pwa sira ki patih byawung, as asana ring katewel, sira arya bambang kaprasisma ring sukawati. Kunang ri wekasan sira arya bambang, sira patih byawung pada anumwuhaken Santana prati Santana hoyeng pulina bali. Ikang sinangguh sawatek ing bangbang byawung, pada werdhi kamanusan ira, pada kasingan genah de sang amawa bumi, manggeh angaci kumaliliran ira mulan ing to sing apande bang. Maka nguni sira mpu bang tawang. Mangkana kacaritaniya nguni. Kunang sira patih byawung, ana sutan ira, kaping arep 2, kang panuwa anama I wayan abyan, sang ari apanlah ki made abyan. Riwekasan ki made abyan, sah sakeng katewel, angalih pwa sira ring abyansemal. Kunang tucapa pwa sira arya cameng, sampun wredhi Santana waneh, an ipal-ipal, neher angalih graham maring desa camenggawon, umawa kaliliran ira. Manggeh angaci ngaci maring pantin ira, paduka bhatara kasuhun. Mangkana kacritaniya, wus umunggawang pralapita, munggwing prasasti, mangkana samuktyan. (mantra, tidak diposting) ar manuse yam. Linganta wilang ikang kata, nugraha prati Santana enengkwa ika kanda mangkana, walwi kang carita muwah. I purwan ing kanda, kang tatwa carita, dwa wada carita katakana sira sang mpu buhung-buhungan, pamatolan naman sira waneh.

4. Kunang muwah sira mpu sandang sawangan, watek panyuwungan ngaran ira waneh, sira ta sang mpu karo, titis ira de paduka bhatara brahma, sang hyang catur muka. Kunang sira mpu sang karwa, sang anama mpu buhung-buhungan, sang mpu sandang suwungan, pada werdhi anuwuhaken prati Santana, suta, protaka, pada manggihsadya tur pada mungguh munggwing pralapita, kawredyan ing wangsa kaprabaliyan ira, sumimbaheng pulina bali rajya, maka manggalan ing margahan ira sang mpu karwa-sanak. Rengenta mangke, patunggalan ira, tinihan sanira, sira mpu sandang suwungan, tan sipi kawredyan ing kamanusan ira, apan sira wus angalap rabi ana wetu sutan ira karo jalu-jalu paripurna, tan lingan tekang wadu. Kunang sang ing panuwa, sira ta apelah si arya bangkara, kunang sira sang ari, apuspata bambang angkara. Mangkana samodayan ing naman ira kalih. Kunang sira arya bangkara, atisaya pangaweruhaniya, amratyaksakena jagat, duk aneng patali rajya, etun ing wredaya wah bhoginiya. Pangeh yen wasitakena kaheswaryan ira maring patali rajya, etun ing wredayah apageh, kagegen kaprabaliyan ira si arya bangkara. Apa dumilehniya apan sira to sing mpu sandang suwungan, titis ira de paduka bhatara brahma nguni. Mangkana kang carita, kaprasitan ing prasasti. Rengenta ikang carita malih, tapwan waneh ta sapandirin ira sira arya bangkara, yen pira kunang lawas nira ambukti ariya, among raga raras ing pagulingan, ri wekas ana mijil sutan ira rwang asiki, jalwistri, pada listwayu paripurna. Kunang pratekan ing aran ira, kang aluhur laki, akekasih pwa sira rakyan suta mantra. Kunang sang istri pwa sira, apuspata pwa sira dyah ranggani, ayu tan pasingsingan, lwir hyangning masu pasir yan pakepoma, wetning katwangan ing manisning nayana, anusah prana amatyani, ya nimitan ing dyah ayu rangani, inalap ginawe swami den ira sri aji airlangga, nging tan susuta pwa sira. Pira kunag lawas atemu tangan sri aji lawan dyah ranggani, ri wekasan sira rakyan suta mantra sinung lungguh de sri aji, patih pwadegan ira ring airlangga Negara. Alawas ikang kata, winoga pwa sira aji airlangga, anuksa ring taya, bekung pwa sira, adatan ana anurunang wija. Gumanti sira rakyan suta mantra sumilihi de sang para tanda mantra, maka praja dipan ing airlangga rajya. Tan lingen kajagadhitan ing nagara, sapunpunan ira, kunang ri wekasan annuli ta sira sang ratu suta mantra sang prasida sumilih ing rajya airlangga, asuta roro lakilaki, pada paripurna.

Tuesday, September 15, 2009

Dudonan Karya ring Pura Penataran Pande Kajanan Blahbatuh

Soma Umanis Paing, 31 Agustus 2009, Pk. 13:30 wita : Matur Piuning, Guru Piduka, Bendu Piduka lan Mejaya Jaya olih Sira Mpu Beng.


Buda Pon Tolu, 2 September 2009, Pk. 09:00 Wita : Nyukat Genah, Ngawit Nanceb olih Jro Mangku.


Sukra Kliwon Tolu, 4 September 2009, Pk. 09:00 Wita : Negtegan, Ngingsah, Nyuci, Ngadegan Tapini, Ngunggahang Sunari olih Sira Mpu Beng.


Buda Kliwon Gumbreg, 9 September 2009, Pk. 09:00 Wita : Margiang Pejati, Nunas Tirta, Nuur Pakuluh olih Jro Mangku.


Redite Wage Warigadian, 13 September 2009, Pk. 09:00 Wita : Mepada Pacaruan olih Sira Mpu Beng.


Soma Kliwon Wariga, 14 September 2009, Pk. 09:00 Wita : Pacaruan Karya, Mupuk Padagingan, Melaspas olih Sira Mpu Tamanbali, Sira Mpu Beng, Sira Mpu Sawan Buleleng.


Anggar Umanis Wariga, 15 September 2009, Pk. 09: 00 wita : Nedunang Ida Bhatara olih Jro Mangku.


Buda Paing Wariga, 16 September 2009, Pk. 09:00 Wita : Mekiyis olih Sira Mpu Beng.


Sukra Wage Wariga, 18 September 2009, Pk. 08:00 Wita : Mendak Ida Bhatara Katuran, Mepada Karya olih Sira Mpu Peliatan.


Saniscara Kliwon Wariga, 19 September 2009, Pk. 09:00 Wita : Puncak Karya, Ngenteg Linggih, Ngingkup, Padudusan Alit, Kebat Daun, Wangun Ayu, Pewalian olih Sira Mpu Taman Bali, Sira Mpu Beng, Sira Mpu Sawan Buleleng.


Redite Umanis Warigadian, 20 September 2009, Pk. 14:00 Wita : Nganyarin, Ngebek olih Sira Mpu Beng.


Soma Paing Warigadian, 21 September 2009, Pk. 13:00 Wita : Nyenuk, Ngremek olih Sira Mpu Peliatan.


Anggara Pon Warigadian, 22 September 2009, Pk. 15:00 Wita : Nyineb oli Sira Mpu Beng.


Buda Wage Warigadian, 23 September 2009, Pk. 09:00 Wita : Sida Karya, Nyegara Gunung olih Sira Mpu Beng.


Sumber :
Panitia
Pura Penataran Pande Kajanan Blahbatuh

Sunday, September 13, 2009

Prasasti Pande Bang 1-2

1. Uni purwan ing tatwa carita, katakana pwa sira paduka bhatara brahma, ayoga duk ing tan ana paran pran, kari ya sunia, sumlah pwa katonaniya, anarawang-anaruwung, nora tanah lawan langit, tan katenger pwa doh-dohaniya, tan ana wetan kidul kulwan mwang utara, kewala ana katon surya sapetang siki, asurupan atemahan tunggal, tan sipi tejan ing lumran ira, anuluhi ikang bhuwana-anda-pada. Mangkana dilah tejan ira sang hyang indra nguni. I wekasan dadya ana katon, pawayangan, anal or, kidul, kulwan, wetan, sinipatakan dening tung tung ing anan ira sang hyang surya. Apan ta dumeh niyan, apan tan sinipi tikena mapanes. Kunang riwekasan dadya ana muwah katon, akasa lawan pratiwi, atisayang mawalu rupan ikang pratiwi akasa, asinang katon madyan ing bhuwana, tinitisaken tumihan tumihan ikang teruh teruh, saking antariksa, ya atemahan ana ikang taru-taru, sarwa tumuwuh, awurahan, yam maka ananta-padma sahanan ira. Bhatara brahma mayoga, ya tam aka uripan ika, nimitan ing atisayeng mawelu, tejan ikang kukus, angurdayana, mwah atikel amingsor tekeng pukah, jeng ira paduka bhatara brahma, dadya mijil ikang maya sakamantyan sakeng sendin ing adnyanan ira bhatara brahma tinehar pinrayogaken ikang maya, ya ta pwa atemahan manusa, mangke lare, mangke matuha. Sira ta tumuli anama mpu brahma bangsa. Nahan kalingan ikang nguni, didiniyan pada pratyaksa pra-santana sowing-sowang. Rengwakena ikang carita muwah, ring usana sang apanelah bhatara mpu brahma bangsa, atisaya kotaman ira, drasaksat sang hyang tri netra pwa sira, apan parihning hyang. Ri wekasan kinon pwa sira de paduka bhatara prajapati, ayoga amredyakena putra santana. Tar wihang ta pwa sira, tumut umiring adnya bhatara, iriki tineher ayoga sira mpu brahma bangsa. Tan sipi baran ikang yogan ira, kowat den ing kasidyan janyanan ira rasa singgang kang pratiwi-tala, awasana mijil tang manusa sawiji, sakeng sandin ing yoga, listuayu laki warna, tan awaneh kapwa kaya sang kritya, umangke lare, mangke matuha, sira taw us akekasih mpu wija brahma kapandyan.

2. Tan popama kasidyan janyenan ira, teguh ing brata Samadhi, telas katekeng wedha-mantra, sastra karubun den ira kabeh, tangeh yan caritakena. Takwan sira mpu widya brahma kapandyan, kaya pangutus ira paduka bhatara kasuhun, irika neher kapwa sira sang mpu widya brahma kapandyan mayoga, tan popama darakan ing yogan ira, angarepaken kunda-geni. Tan asuwe, dadya metu lare catur, sakeng sandin ing catur-adnyana, laki-laki paripurna ring rupa, neher pinrayoga de bhatara prajapati. Ya nimitan ing manke lare, mangke matuha, apan saksat metu sakeng kasidyan ira bhatara , ye etun ing tan sinipi kanirarayan ira sang catur wija, sang metu kunda-geni. Kunang panunggalan ing araniya, kang aluhur, anama sira mpu bang tawang, kang pamade anama pwa sira mpu apandya bang, mwang kang waruju, apanelah sira mpu sandangan ngaran ira. Kunang sang ing wekas anama mpu buhung-buhungan ngaran ira. Mangkana samodyan ing sira sang catur pandita. Mangkana piweruha, santanan ingsun kabeh, nimitan ing ana kawitan nguni. Astwan Brahman anugraha, linganta kunang. Kunang wetning sih bhatara sinihun, lawan sang catur sanak, dadi ingurahan pwa sira de bhatara prajapati, sarwa tatwa diyatmika, reg-weda, yajur-weda lawan kalingan ing anuwuhsken wangsan ira, Santana prati Santana, kang catur atemahan tunggal, pati kalawan urip. Mangkana panugrahan bhatara nguni, etun ing sira kabeh, wenang pada ngupeti gagaduhan sira sowing-sowang, angistyakena to sing brahma kapandya bang wangsan ira. (mantra, tidak diposting) linganta, rengwakena mangke, patunggal-tunggal ing prati santanan ira sang catur sanak. Kawarsita sira mpu bang tawang, ajarakena rumuhun, sira anuwuhakena prati Santana ana woyeng jawa bali, ri salwan ing jarring-jaringane hoyeng patali raja katekeng bali raja. Apan tan kagem I mayan ira , sira mpu bang tawang, ri wekasan wus ana sutan ira karo, jalu-jalu paripurna. Kunang sira kang panuha, anama sira pandya ireng, kang ari ingaran I mabang, cameng ngaran ira waneh, atisaya lewih kasamyadnyanan ira kalih, tapwan waneh koteman ira sang bapa.

Dikuti dari :
Prasasti Pande Bang
Sumber : Gedong Kirtya No. 4821
Druwen : Puri Ngurah, Sibang Kaja, Abiansemal, Badung

Monday, August 31, 2009

KETURUNAN LURAH KEPANDEAN

Adapun Lurah Kepandean berputra 6 orang, yang sulung bernama Pande Galuh, yang kedua Pande Bendesa Twa, yang ketiga Pande Taman Bungbungan, yang keempat Pande Sasana Taman Bali, yang kelima Pande Bang Ngaran Banjar. Kemudian mereka membangun Parahyangan di Banjar Jelantik desa Tojan Klungkung sebagai Penataran warga Pande, sekaligus Pura Kawitan. Pura Penataran ini mempergunakan kusen dan daun pintu dari batu, oleh sebab itu pura ini sering disebut Pura Penataran Kori Batu atau Sila Dwara.

Sekarang keturunan Pande Galuh, Pande Bendesa Twa, Pande Taman Bungbungan, Pande Sasana Taman Bali, Pande Bang Ngaran Banjar dan Pande Anom sudah tersebar keberbagai desa. Mereka memiliki keahlian dalam berbagai bidang seperti membuat senjata dan alat alat rumah tangga dari besi, sehingga mereka disebut Pande Besi. Yang ahli membuat busana, perhiasan dan alat alat dari yang terbuat dari logam emas dan perak disebut sebagai Pande Emas. Dan yang ahli membuat tetabuhan seperti gong, terompung, kempur dan gangsa disebut Pande Gong.

Selanjutnya mereka ini dikenal dengan Warga Pande, yang pada umumnya diikuti oleh bidang keahlian atau tempat domisili, sehingga akhirnya dikenal dengan nama Pande Beratan, Pande Tusan, Pande Kamasan, Pande Tamanbali, Pande Beng, Pande Tatasan dan lain lain. Mereka semua berasal dari satu kawitan yaitu Mpu Dwijendra atau Mpu Rajakertha

Dikutip dari buku: Prasati dan Babad Pande
Karya: Pande Made Purnajiwa
Tahun 2003

Wednesday, August 12, 2009

Undangan Ngacen Prasasti di Pura Pande Pejeng

MANGGALA PRAWARTAKA
PURA PENATARAN PANDE PEJENG

Pejeng, 8 Agustus 2009
Praya Katur ring :
Warga Pande
Ring
Sawewengkon Bali

OM SWASTYASTU
Antuk pasuwecan Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Ida Bhatara Kawitan sane melinggih ring Pura Penataran Pande sane melinggih ring Pura Penataran Pande Pejeng. Titiang Manggala Prawartaka Pura Penataran Pande Pejeng jagi ngemargiang acara “Ngewacen Prasasti Kawitan” sane jagi kalaksanayang ring :

Rahina/pinanggal : Soma, 17 Agustus 2009
Galah : 09.00 Wita
Genah : Pura Penataran Pande Pejeng, Banjar Pande Desa Pejeng Kec. Tampaksiring Gianyar

Melarapan antuk sawala patra puniki, banget pinunas titian mangda prasida ngerauhin tur nyaksiang acarane puniki. Antuk uratiannyane titian matur suksma.
OM SANTIH, SANTIH, SANTIH OM
Sulinggih sane rauh :
1. Sira Mpu Sri Darmapala Vajrapani, Tunggak
2. Sira Mpu Dharma Putra, Beng
3. Sira Mpu Galuh Santa Pala, Peliatan
4. Sira Mpu Dharma Siddhi, Laplapan.

Manggala Prawartaka
Pura Penataran Pande Pejeng
TTD
Pande Made Putra

Wednesday, August 5, 2009

PANDE BRATAN DAN PANDE SADHAKA

Beberapa lama setelah wafatnya Mpu Gandring Sakti, ada niat Brahmana Dwala untuk melaksanakan pudgala (dwijati) untuk menjadi seorang brahmana (pandhita), akan tetapi tidak ada satu orangpun yang dianggap patut menjadi gurunya (nabe). Untuk itu lalu dibuatlah arca pralingga Bhatara Kawitan yaitu Bhagawan Pandya Mpu Bumi Sakti dan istrinya Dyah Amertatma, kemudian arca tersebut ditempatkan di depan Padmasana di Pasraman Kayumanis Madura. Setiap hari Brahmana Dwala selalu memuja Bhatara kawitan, demikian taatnya melakukan yoga semadi, akhirnya Bhatara kawitan berkenan menganugerahkan ‘pustaka bang’ kepada Brahmana Dwala yaitu ajaran atau pustaka yang berisi cara cara untuk mencapai kebahagian hidup dan mati, sehingga hidup menjadi tenang dan tuntunan bekerja dengan baik dan benar. Demikian halinya Brahmana Dwala melakukan pekerjaan pande, sehingga beliau dijuluki ‘putra bhagawan Wiswakarma’, dan setelah melaksanakan pudgala dengan cara demikian, akhirnya Brahmana Dwala diberi gelar Mpu Dwala.

Setelah kawin berumah tangga, Mpu Dwala kemudian berputra 2 orang laki laki, yang sulung bernama Arya Pande Beratan dna adiknya bernama Arya Pande Sadhaka. Pada saat ini Mpu Dwala membuat pasraman di Desa Beratan. Ketika itu yang bertahta di Bali adalah Dalem Waturenggong yang bergelar Sri Jaya Kresna Kepakisan yang dinobatkan pada tahun Isaka 1382 dan berkuasa sampai dengan tahun ISaka 1472 (1460-1550 M). Pemerintahan beliau dibantu oleh I Gusti Agung Widya dan I Gusti Dawuh Bale Agung.
Pada tahun 1478 M dalam pemerintahan Dalem Waturenggong, akan diselenggarakan upacara besar di Pura Besakih, yaitu Eka Dasa Rudra, atas nasihat DangHyang Nirartha selaku cudamani Dalem. Namun pada masa itu tidak tidak ada Pande Mas yang mumpuni di sekitar puri. Dalam keadaan bingung tersebut, tiba-tiba ada berita bahwa di Beratan ada seorang Pande yang bernama Arya Pande Wulung, Pande asal Madura putera Brahmana Dwala. Arya Pande Wulung adalah nama lain dari Arya pande Sadhaka, setelah madwijati bergelar Mpu Sadhaka adalah ahli dalam ilmu Kapandeyan terutama dalam membuat busana dan perhiasan dari emas dan perak, serta ahli dalam permata manic manikin. Mpu Sadhaka lalu diundang oleh Dalem Waturenggong, setibanya di Gelgel, Dalem Waturenggong lalu minta bantuan Mpu Sadhaka untuk membantu pekerjaan persiapan yajna Eka Dasa Rudra di Besakih. Mpu Sadhaka menyatakan bersedia membantu sesuai kemampuan yang dimiliki. Kemudian upacara Eka Dsa Rudra berlangsung lancer dan sukses, lalu Dalaem Waturenggong menganugerahkan hadiah kepada semua orang yang dianggap berjasa, termasuk Mpu Sadhaka yang juga diberi gelar Mpu Swarnangkara. Setelah semuanya selesai Mpu Sadhaka kembali ke pasaraman di Beratan.

Tiak diceritakan lebih lanjut, Mpu Sadhaka menurunkan pratisentana, masing masing bernama Arya Danu, Arya Suradnya setelah madwijati bergelar Mpu Pande Rsi, adiknya bernama Pande Tusta, Pande Tonjok yang ahli membuat senjata tajam, dan yang bungsu bernama Ida Wana ahli dalam pekerjaan sangging. Kemudian ada yang menjadi Kepala Desa di Beratan bernama I Gusti Pande Beratan.

Pada suatu hari, sabtu kliwon, diceritakan Arya Pande Beratan sedang asyiknya menyapu dihalaman Pura Ulun Danu Beratan, desa Candikuning, tiba tiba beliau merasa dikagetkan dengan kedatangan enam orang pedagang keliling (pengalu) dari desa Batur Kintamani, yang menambatkan kudanya di jaba sisi Pura Ulun Danu. Tampak dalam pandangan Arya Pande Beratan, pedagang tersebut begitu saja menambatkan kudanya tanpa memperhatikan bahwa itu adalah sebuah pura atau tempat suci. Dengan perlahan dan penuh kesopanan Arya pande Beratan menegur pedagang tersebut, meminta agar jangan menambatkan kudanya di halaman pura. Namun pedagang tersebut menjawab dengan kasar, seraya mengatakan tidak akan memindahkan kudanya. Karena tersinggung dan merasa ditantang, Arya pande Beratan memanggil saudara-saudaranya yang cepat datang lengkap dengan senjata ditangan. Akhirnya pedagang tersebut diserang. Satu orang tewas, sedangkan sisanya melarikan diri.

Pedagang yang selamat, yang melarikan diri akhirnya sampai juga di Batur. Mereka melaporkan kepada seluruh sanak keluarganya, bahwa mereka diserang dan dirampok oleh warga Pande Beratan yang mengakibatkan seorang temannya tewas. Mendengar laporan tersebut, seluruh sanak keluarganya yang merupakan keturunan dari Pasek Kayu Selem, menjadi sangat marah. Akhirnya kentongan dibunyikan, maka berkumpulah seluruh sanak keluarga mereka seraya membawa senjata lengkap guna menyerang warga Pande Beratan.
Maka terjadilah pertempuran yang sangat sengit di Beratan, banyak korban jatuh dikedua belah pihak. Namun karena kalah jumlah, kahirnya warga Pande Beratan dibuat kocar kacir, banyak keluarga yang tewas, yang selamat melarikan diri dan bersembunyi di desa-desa yang tidak terjangkau oleh musuh. Peristiwa ini terjadi tahun 1570 M pada masa pemerintahan Dalem Bekung.

Diantara warga Pande yang melarikan diri itu, antara lain Mpu Jagarosa dengan membawa ‘Pustaka Bang’ melarikan diri ke desa Taman. Pande Sarwadha ke desa Kapal, Arya Pande Ramaja mengungsi ke desa Mengwi, Arya Karsana ke Badung. Arya Pande Swarna ke Buleleng, lalu mengabdi kepada Raja Buleleng I Gusti Agung Panj Sakti. Ada pula yang pindah ke desa Tusan daerah Klungkung, Arya Pande Ruktya ke Bangli dengan membawa 2 arca kawitan, saudara spupunya pindah ke Samu, sedangkan Ida Arya Wana ke Bayan dan menajdi seorang undagi.

Adapun Mpu Tarub pindah ke desa Marga, Arya Pande Dhanuwangsa pindah ke Desa Gadung Tabanan. Mpu Tarub yang sudah tinggal di desa Marga, pada hari Sabtu Kliwon wara Kuningan bertepatan dengan Suklapaksa melakukan yoga semadi di Pura Penatarannya, disana beliau mendengar sabda dari bhatara Kawitan yang mengatakan “janganlah engkau terlalu bersedih hati karena tertimpa musibah, sebab peristiwa ini merupakan kutukan dari Hyang Widi merupakan karmaphala, sebab kamu sebagai keturunan seorang brahmana telah melakukan kejahatan membunuh seseorang. Dan yang menjadi korbannya adalah warga Pasek keturunan Mpu Ketek yang juga keturunan brahmana dan masih kerabatmu yang berasal dari satu kawitan. Kemudian bilamana engkau menyelenggarakan yajna jangan mempergunakan tirta brahmana (pedanda), sebab kalau engkau memakai tirta brahmana sama dengan kamu melupakan atau melalaikan kawitanmu, aku adalah Brahmana Dwala atau Mpu Dwala leluhurmu. Semua sabdaku ini agar disampaikan kepada anak cucu keturunanmu” demikian sabda Brahmana Dwala kepada Mpu Tarub.

Begitu juga Arya Pande Ruktya di Bangli, tetap setia kepada dharmanya yaitu Pande emas dan perak, dan ketika itu yang berkuasa sebagai Anglurah di Bangli adalah I Gusti Paraupan, dibantu oleh sanak keluarganya bernama I Gusti Pemamoran, I Gusti Baingin dan lain lainnya. Sedangkan di Tamanbali yang bertahta sebagai raja ialah keturunan Tirtha Arum dan waktu itu terjadi perselisihan antara Anglurah Bangli dengan raja Tamanbali. Lalu I Gusti Paraupan di Bangli diserang oleh oleh raja Tamanbali bersama keluarganya, antara lain I Dewa Pering dari Nyalian, I Dewa Pindi dari Pegesangan. Maka terjadilah pertempuran yang sengit antara rakyat Bangli melawan rakyat Tamanbali, Nyalian, Pegesangan dan lain lain. Akhirnya I Gusti Peraupan menderita kekalahan dan gugur dalam pertempuran bersama sanak saudaranya. Sedangkan I Gusti Pemamoran disertai Arya Pande Ruktya dan Arya Pande Likub serta sanak saudaranya melarikan diri ke desa Camenggaon Gianyar, kemudian Arya Pande Likub melanjutkan perjalanan ke desa Timbul dengan membawa dua buah arca Kawitan. Akan tetapi di desa Timbul Arya pande Likub merasa kurang mendapat simpati dari masyarakat disana.

Karena terus dikejar musuh, Arya Pande Ruktya yang semula satu rombongan dengan I Gusti Pemamoran, akhirnya terpisah. Arya Pande Ruktya seterusnya bertempat tinggal di Blahbatuh berlindung kepada I Gusti Ngurah Jelantik. Tidak lama kemudian Arya pande Ruktya meninggal dunia karena sakit kena racun. Sanak keluarga Arya Pande Ruktya yang lain, lama kelamaan lupa dan lalai terhadap Bhatara Kawitan, akibatnya tidak menentu hidupnya, kemudian akhirnya mereka mengerti dan menjalankan dharma dan bakati kepada Bhatara Kawitan, sebab itu mereka membangun parahyangan”Ratu Kepandean” dan “Dalem Bangli”, sejak saat itu hidup mereka berangsur-angsur membaik dan semakin bahagia.

Dikutip dari buku: Prasati dan Babad Pande
Karya: Pande Made Purnajiwa
Tahun 2003

Wednesday, July 22, 2009

Lahirnya Brahmana Dwala

Oleh karena Mpu Galuh menghilang, Mpu bumi Sakti lalu memerintahkan Mpu Gandring Sakti untuk mencarinya. Sesudah berbulan-bulan Mpu Gandring sakti menyusuri jalan, masuk hutan, mencari ke desa-desa, namun tetap tidak berhasil menemukan Mpu Galuh. Akhirnya Mpu Gandring melakukan yoga semadi. Mohon petunjuk Ida Sang Hyang Widhi, akhirnya diberikan petunjuk, tampak dalam yoga semadi beliau Mpu Galuh berada di gunung Agung Bali.

Mpu Gandring Sakti menghentikan yoga semadinya, lalu segera berangkat ke Bali. Tidak diceritakan dalam perjalanan, pada saat matahari akan tenggelam, Mpu Gandring Sakti tiba disuatu tempat, disana Mpu Gandring Sakti beristirahat dibawah pohon randu. Tiba-tiba muncul raksasi, wajahnya sangat menyeramkan dan menankutkan, dia berteriak teriak “wahai manusia, laki laki yang rupawan, siapakah engkau gerangan, dari mana asalmu dan apa maksud kedatanganmu kemari. Aku adalah raksasi yang sangat ingin memakan daging manusia”. Mendengar teriakan raksasi tersebut, Mpu Gandring Sakti lalu mengucapkan matra Wisnu Pajaramurti, mantra itu menghilangkan sifat raksasa seseorang, sehingga raksasi itu tiba-tiba menjadi ramah. Mpu Gandring Sakti lalu mengatakan siapa dirinya serta tujuannya untuk mencari adikanya. Mendengar jawaban Mpu Gandring Sakti, raksasi tersebut lalu jatuh cinta dengan Mpu Gandring Sakti, dan ingin diperistri, dengan permohonan agar Mpu Gandring Sakti memberinya seorang anak sebagai penyupatan dosa-dosanya. Mendengar hal tersebut Mpu Gandring Sakti memenuhi permintaan raksasi tersebut dengan syarat agar melepas sifat keraksasan terlebih dahulu.

Mendengar jawaban Mpu Gandring Sakti, sangat gembira hati raksasi tersebut, dan seketika berubah wajah menjadi seorang wanita yang cantik jelita. Kemudian wanita itu menjelaskan bahwa dia adalah seorang bidadari yang bernama Dyah Giri Sewaka yang dikutuk oleh dewata menajdi seorang raksasi karena melakukan suatu dosa. Kemudian Dyah Giri Sewaka mengajak Mpu Gandring Sakti ke rumahnnya. Disana Mpu Gandring Sakti tinggal beberapa hari sampai Dyah Giri Sewaka hamil. Hingga pada suatu hari Mpu Gandring Sakti mengatakan kepada istrinya Dyah Giri Sewaka, bahwa dia akan melanjutkan perjalanan mencari adiknya, sebagaimana perintah ayahandanya. Dan meminta istrinya menunggunya disini dan menjaga anak dalam kandungannya.

Akhirnya diceritakan bahwa Mpu Gandring Sakti sudah tiba di Besakih, dan dilihat adiknya Mpu Galuh sedang melakukan yiga semadi, hal itu membuat Mpu Gandring Sakti menjadi takjub dan semakin menyesali perbuatannya terdahulu. Sesudah selesai melakukan yoga semadi Mpu Galuh turun dari tempat duduknya, begitu melihat Mpu Gandring Sakti, Mpu Galuh segera menyongsong kedatangan kakaknya, dengan ramah tamah dan sopan santun menyapa, serta menyatakan kegembiraannya atas kedatangan Mpu Gandring Sakti.

Setelah dipersilakan duduk, Mpu Gandring Sakti lalu menjelaskan kedatangannya adalah mengemban tugas ayahanda. Namun kini ternyata Mpu Galuh sudah menjadi pengikut ajaran Sang Kulputih,selalu melakukan pemujaan terhadap Ida Sang Hyang Widhi sebagai Siwa Budha. Om Nama Siwa Bhuda Ya. Mpu Gandring Sakti lanjut menyarankan supaya adiknya meneruskan cita-citanya yang mulia, yaitu mencapai tujuannya untuk manunggal kepada Sang Pencipta. Mendengar kata-kata Mpu Gandring Sakti tersebut, amatlah senang hati Mpu Galuh atau Dyah Kulputih.

Entah berapa lama Mpu Gandring Sakti tinggal di pasraman Mpu Galuh, lalu beliau permisi kepada adiknya untuk kembali ke pasraman Kayumanis, Madura, guna mempermaklumkan kepada ayahanndanya mengenai kabar baik tentang adiknya. Setelah cukup lama melakukan perjalanan melweati hutan belantara, samapailah Mpu Gandring Sakti di rumah istrinya Dyah Giri Sewaka, dan disambut dengan baik, sambil menggendong puteranya lakilaki yang baru beberapa pecan lahir. Mpu Gandring Sakti gembira sekali, menimang nimang puteranya, kemudian memberitahu istrinya tentang hasil perjalanannya. Lalu mengatakan bahwa beliau harus segera kembali ke Madura menyampaikan kabar baik ini. Dijawab oleh istrinya bahwa ia tidak mungkin ikut ke Madura dan akan menyerahkan puteranya untuk ikut ke Madura sebagai ganti atau bukti pengganti jiwanya. Puteranya itu kemudian diberi nama Brahmana Dwala.

Pada hari yang telah ditentukan untuk berangkat ke Madura, Mpu Gandring Sakti menggendong Brahmana Dwala. Kepada puteranya, Dyah giri Sewaka berucap, “anakku semoga engkau panjang usia, menurunkan pratisentana baik, dan dalam perjalananmu di hutan rimba tidak mendapat bahaya, begitu juga di kuburan, di sungai dan di laut tidak dihadang oleh mahluk jahat dan buas. Aku ibumu akan segera kemabali ke sorga, karena kutukan ibu sudah disupat oleh ayahmu” kemudian Dyah Giri Sewaka secara gaib hilang dari pandangan.

Adapun Mpu Gandring Sakti di dalam perjalanannya dengan menggendong puteranya melalui hutan rimba, tidak sedikit menghadapi rintangan, dan akhirnya beliau sampai di Pasaraman Kayumanis, Madura dengan selamat bersama puteranya. Setelah menghadap ayahandanya, beliau menyampaikan secara singkat hasil perjalannnya. Karena Mpu Gandring Sakti sudah tahu bahwa ayahandanya memiliki ilmu ‘duradarsana’ atau memiliki pengelihatan jauh. Mendengar laporan puteranya Mpu Bumi Sakti merasa sangat senang, karena beliau mengetahui apa maksud dan tujuan Mpu Galuh atau Dyah Kul Putih memilih jalan tersebut. Dan beliau berkeinginan untuk mendatangi pasraman Mpu Galuh di Besakih Bali.

Kemudian diceritakan bahwa Mpu Bumi Sakti memanggil Mpu Gandring Sakti, lalu berkata bahwa tugasnya sudah selesai di dunia fana ini, dan akan segera kemabli ke sorga. Setelah berkata tersebut Mpu Bumi Sakti secara tiba-tiba lenyap dari pandangan (moksa). Tinggalah Mpu Gandring Sakti bersama Brahmana Dwala.

Adapun Brahmana Dwala diceritakan sekarang sudah beranjak dewasa, beliau terkenal dalam hal melaksanakan pekerjaan Pande dan mengarang syair. Pada suatu hari Brahmana Dwala pergi ke Gunung Indrakila mengunjungi ayahandanya yang sejak lama melakukan tapa brata disana, memuja Dewa Hyang Agni. Disana Brahmana Dwala melihat ayahandanya sedang melakukan pranayama, Mpu Gandring Sakti dalam keadaan kurus karena melakukan brata makan dan minum, melihat hal itu timbul kasihat dihati Brahmana Dwala, bahkan sampai meneteskan air mata, bahkan sampai timbul niat beliau untuk ikut ayahandanya ke sorga meninggalkan bumi ini. Lalu Brahmana Dwala ikut duduk melakukan yoga semadi disamping ayahandannya. Setelah beberapa saat, tiba tiba dari angkasa berjatuhan bunga yang sangat harum semerbak disertai wedamantra dan sesat tampak roh suci Mpu Saguna atau Mpu patih Jayaberdiri didepan Brahmana Dwala, kemudian bersabda “Wahai cucuku Dwala, dengarkanlah baik-baik, aku datukmu Mpu Saguna atau Mpu Patih jaya, dan aku acapkali datang di Pura Penataran pande di Besakih, jangan sekali-kali engkau lupa kepada kawitan di Besakih sampaikan kepada anak cucu dikemudian hari.

Apabila engkau sungguh sungguh melakukan kewajiban Pande, harus dipelajari Dharma Kapandean seperti Mpu Bumi Sakti leluhurmu, begitu pula mengenai pekerjaan membuat senjata tajam, harus mengetahui ilmu ‘Batur Kamulan’ terutama tentang ajaran ‘Panca Bayu’. Yang dimaksud Panca Bayu adalah prana, apana, samana, udana dan byana. Dalam melaksanakan Dharma Kapandean, harus mengetahui tangan sebagai palu, jari tangan sebagai penjepitnya. Dan harus dapat melepaskan ‘asta candhala’ dari diri pribadi, itulah pantangan-pantangan yang harus diketahui, dan ditaati dalam melakukan tugas Kapandean. Kecuali itu ada lagi pantangan-pantangan, yaitu tidak boleh makan keleketu (dedalu/laron), ikan pinggulan (deleg/gabus) dan buah kaluwih (timbul). Selanjutnya apabila ayahmu Mpu Gandring Sakti meninggal dunia, tidak perlu dibuatkan upacara apa-apa lagi, karena ia sudah sempurna baik jiwa maupun raganya, dan jangan dimohonkan tirta pandita brahamana lagi, karena dikhawatirkan Pandita Brahmana itu belum sempurna, yang mengakibatkan atma ayahandamu jatuh ke neraka.

Kecuali itu harus kamu ketahui ‘kamandaka carita’”, demikian antara lain sabda roh suci Mpu Saguna atau Mpu Patih Jaya terhadap Brahmana Dwala, lalu Brahmana Dwala menyembah sambil berkata “ya datuk Pandita, seakan-akan mendapat tirta kamandalu rasanya”. Semua sabda Mpu Saguna atau Mpu Patih Jaya itu diingat oleh Brahmana Dwala, lalu beliau berjanji akan selalu taat mengikuti sabda arwah suci Mpu Saguna atau Mpu Patih Jaya sebagai leluhurnya, dan akan diteruskan keapda sanak keluarga dan keturunannya nanti. Jangan sampai ada sanak keluarga dan pratisantananya yang melanggar atau tidak mengikuti seperti sabada roh suci Mpu Saguna atau Mpu Patih Jaya.

Dikutip dari buku: Prasati dan Babad Pande
Karya: Pande Made Purnajiwa
Tahun 2003

Sunday, July 12, 2009

Dalem Gelgel berguru kepada Mpu Bumi Sakti

Dalem Gelgel , Dalem Ktut Ngelesir yang bergelar Sri Smara Kepakisan yang dinobatkan pada tahun Isaka 1320 (1380 M), setelah kembali dari menghadiri upacara pitra yadnya Patih Madhu di Madura, selalu terkenang dengan kemampuan Mpu Bumi Sakti yang memuja dan muput yajna tersebut. Beliau ingin menyucikan diri melalui upacara pudlaga (dwijati). Lalu Dalem mengirim utusan ke Madura, yaitu seorang dari warga Pasek Gelgel yang bernama Pasek Beya, keturunan dari Ki Gusti Pasek Gelgel dari Banjar Pegatepan Desa Gelgel. Setibanya di Pasraman Kayumanis Madura, lalu disapa oleh Sira Mpu Bumi Sakti dengan sopan santun dan ramah tamah, semabari menanyakan siapa nama, dari mana dan apa keperluannya. Selanjutnya Ki Pasek Beya menyatakan sebagai utusan Dalem Gelgel agar Sira Mpu berkenan dating ke Bali untuk menjadi guru Dalem gelgel, karena Beliau sangat kagum dengan kemampuan Sira Mpu yang dibuktikan ketika mupu upacara pitra yajna Patih madhu dahulu, dimana ketika itu Dalem gelgel ikut hadir menyaksikan. Kemudian Sira Mpu Bumi Sakti mengatakan bahwa beliau masih berkerabat dengan Ki Pasek Beya, karena beraal dari leluhur Bhatara Kawitan yang sama.

Sira Mpu Bumi Sakti mengatakan bahwa beliau bersedia memenuhi keinginan Dalem gelgel, namun beliau bertangguh karena akan mencari hari yang baik untuk berangkat ke Gelgel dan mempersilakan Ki Pasek Beya berangkat terlebih dahulu ke Bali. Sesudah mpohon diri Ki pasek Beya akhirnya kembali ke Bali dan dengan selamat tiba di Gelgel dan segera melapor kepada Dalem Gelgel hasil perjalanannya ke Pasraman Kayumanis Madura.

Selang beberapa minggu kemudian Sira Mpu Bumi Sakti berangkat dari Pasraman Kayumanis Madura menuju Bali. Entah berapa lama dalam perjalanan, pada suatu hari Sira Mpu tiba di gunung Agung. Sira Mpu sangat takjub melihat cahaya gemerlap di atas padmasana manic, lalu Sira Mpu melakukan persembahyangan yang ditujukan kepada Bhatara Tohlangkir. Kemudian terdengar sabda gaib yang dating dari cahaya padmasana manik, yang menanyakan madksud dan tujuan Sira Mpu dating kesini. Dijawab oleh Sira Mpu bahwa kedatangannya atas undangan Dalem Gelgel yang ingin menyucikan diri melalui upacara pudlaga. Kemudian sabda itu bertanya lagi, apakah Sira Mpu mengetahui ada apa ditelapak tangan kanan Bhatara, apabila Sira Mpu mampu menjawabnya barulah boleh menyucikan Dalem Gelgel, seketika tampak sebuah tangan dihadapan beliau. Sira Mpu minta ijin untuk menjawab bahwa yang ada ditelapak tangan kanan itu adalah ‘Panca Brahma’ . Lagi pertanyaan, dimanakah tangan kanan itu harus dipukulkan, dijawab oleh Sira Mpu bahwa beliau tidak berani mengatakannya. Tiba-tiba cahaya dan tangan itu hilang seketika.

Sira Mpu mohon diri kepada Bhatara Tohlankir serta melanjutkan perjalanan ke Gelgel. Tidak diceritakan dalam perjalanan, akhirnya Sira Mpu tiba di Gelgel dan diterima dengan baik oleh Dalem Gelgel, Sri Smara Kepakisan. Kemudian dipersilakan duduk sejajar dengan Dalem. Disana Sira Mpu kembali menanyakan maksud Dalem mengundang Sira Mpu ke Gelgel. Dijawab oleh Dalem bahwa Dalem ingin menyucikan diri seperti leluhurnya terdahulu. Sira Mpu sangat mendukung niat Dalem, karena Dalem adalah keturunan seorang brahmana, yang bersumber dari satu kawitan dengan Sira Mpu dan Pasek. Setelah menyelesaikan permintaan Dalem Gelgel, entah berapa lama Sira Mpu tinggal di Gelgel, akhirnya kembali ke Pasraman Kayumanis Madura.

Kemudian diceritakan Sira Mpu Bumi Sakti berputra dua orang laki dan perempuan, yang sulung laki laki bernama Brahma Rare Sakti dan adiknya perempuan bernama Diah Kencanawati. Adapun Brahma Rare Sakti sangat pandai seperti ayahnya, dan beliau diberi gelar Mpu Gandring Sakti (bukan yang wafat ditikam Ken Arok). Sedangkan Dyah Kencanawati memiliki sifat sifat seperti Bhatari Uma, pandai dalam hal weda serta gemar melakukan tapa brata kemudian diberi gelar Mpu Galuh. Setelah cukup umur Mpu Bumi Sakti menganugerahkan pusaka bertuah kepda kedua putranya. Mpu Gandring Sakti diberikan cincin emas bermatakan manic bang, yang bertuah dalam tugas Mpu Gandring Sakti membuat senjata dan benda benda tajam. Sedangkan kepada Mpu Galuh diberikan cincin dengan permata ratna cempaka, sebab beliau menguasi ilmu Kusumadewa. Itulah anugerah Mpu Bumi Sakti kepada anak-anaknya.

Setelah pemberian itu, lama kelamaan timbul rasa iri hati pada diri Mpu Gandring Sakti dan kurang senang dengan cincin pemberian ayahandannya, karena cincin tersebut dianggap tidak bertuah dan tidak berguna baginya. Lalu timbul rasa sakit hati kepada adiknya, yang dianggap tidak pantas memiliki cincin dengan permata ratna cempaka itu. Kemudian Mpu Gandring Sakti memanggil adiknya serta mengatakan, karena Mpu galuh masih muda, jadi belum boleh memiliki cincin itu, dan sebaiknya cicin itu diserahkan kepada beliau (Mpu Gandring Sakti). Namun Mpu galuh menolak permintaan itu. Walaupun berkali kali diminta tetap saja Mpu Galuh menolak. Akibatnya Mpu Gandring Sakti sangat marah lalu menganiaya adiknya. Kendatipun demikian Mpu Galuh yang memiliki sifat tenang dan taat pada ajaran agama, tidak mau mengadakan perlawanan tetapi juga tetap mau menyerahkan cincin permata mirah cempaka tersebut. Untuk menghindari hal-hal yang tidak diinginkan, maka pada suatu malam, secara sembunyi-sembunyi Mpu Galuh meninggalkan pasraman Kayumanis menuju gunung Renggakusuma, disana beliau melakukan tapa brata. Pada saat itu kebetulan Hyang Mahadewa sedang bersenang-senang disana, dan melihat Mpu Galuh melakukan tapa brata, kemudian didekati dan menanyakan siapa nama, dan mengapa melakukan tapa brata di hutan belantara. Dijawab oleh Mpu Galuh, bahwa bahwa beliau adalah seorang brahmani dari paasraman Kayumanis, anak dari Bhagawan Pandeya Mpu Bumi Sakti, dan melakukan tapa brata untuk melepaskan diri dari kehidupan duniawi guna mencapai sorga bila meninggal dunia. Kemudian bersabda Hyang Mahadewa “Wahai Mpu Galuh kamu adalah seorang wanita brahmani uttama, gunawan dan ahli dalam ajaran dan filsafat, sekarang aku perintahkan kamu agar pergi ke gunung Agung di Bali, disanalah pasramanku”.

Lanjut Hyang Mahadewa “Disana engkau supaya menggantikan kedudukan brahmana Sang Kulputih selaku pelayan disana, karena Sang Kulputih sudah tua dan akan segera kembali ke akhirat”. Mpu Galuh member hormat dan mengikuti perintah Hyang Mahadewa, berangkat dari gunung Renggakusuma ke pulau Bali.

Tidak diceritakan dalam perjalananMpu Galuh telah sampai di gunung Agung, disana Mpu galuh mengabdi kepada Hyang Mahadewa di Pura Besakih. Setiap hari melakukan persembahyanngan terhadap Ida Sang Hyang Widhi Wasa seperti yang dilakukan oleh Sang Kulputih terdahulu. Sejak saat itu Mpu Galuh diberi gelar Dyah Kulputih. Setiap hari Mpu Galuh memepersiapkan sesajen untuk persembahyangan dan selalu dibantu oleh seekor kera putih binatang piaraan Hyang Mahadewa.

Dikutip dari buku: Prasati dan Babad Pande

Karya: Pande Made Purnajiwa
Tahun 2003

Sunday, July 5, 2009

KETURUNAN MPU DWIJENDRA atau MPU RAJAKERTHA


Adapun Mpu Dwijendra atau Mpu Rajakertha berputra 3 orang laki-laki, masing masing bernama Gagakaking, Bukbuksah dan Mpu Brahma Wisesa atau Mpu Gni. Kemudian Mpu Brahma Wisesa berputra 2 orang laki-laki, masing-masing bernama Mpu Gandring tinggal di Lalumbang dan Mpu Saguna atau Mpu Patih Jaya.

Apa sebab disebut Mpu Gandring, sebab tugas atau pekerjaan beliau ‘angandring’ yaitu ahli membuat senjata dan barang/benda tajam lainnya. Mpu Gandring wafat ditikam oleh Ken Arok raja Singasari (1220-1227), dengan keris buatannya sendiri, sebab Mpu Gandring dalam membuat keris tersebut tidak memenuhi ‘catur dharma krya’.

Seterusnya Mpu Saguna atau Mpu Patih Jaya berputra Mpu Tusan, Mpu Lumbang, Mpu Galuh dan Mpu Gandu. Mpu Tusan menurunkan Pande Tusan. Mpu Galuh berputra seorang laki-laki bernama Mpu Brahmaraja.

Adapun Mpu Brahmaraja (pada pemerintahan Hayam Wuruk di Majapahit 1350-2389) sangat terkenal, sering melakukan tapa brata, dan banyak orang dating ke pasaramannya di Silasanyane Madura mohon nasehat dan ajaran ajaran terutama yang berkaitan dengan kadyatmikan, kerohanian serta memohon beliau muput yajna yang disleenggarakan.

Diantaranya seorang patih kerajaan Madura bernama Patih Madhu dating menghadp Mpu Brahmaraja, mohon agar Sira Mpu berkenan memuja dan muput upacara pitrayajna yang akan diselenggarakan bagi leluhurnya. Mpu Brahmaraja memenuhi permohonan Patih Madhu dan berhasil baik serta selesai tuntas, tidak kurang suatu apapun. Seusai upacara pitrayajna itu Patih Madhu ingin mengetahui hasil daripada upacaranya itu, lalu ia bertanya kepada Mpu Brahmaraja, kepada siapa masalah itu harus ditanyakan. Diberitahu oleh Mpu Brahmaraja agar patih Madhu menanyakan kepada benda-benada yang ada dihadapan beliau. Benda yang ada dihadapan beliau adalah laying-layang, maka Patih Madhu bertanya kepada laying-layang tersebut, apakah upacara pitrayajna yang baru dilaksanakan sudah memenuhi syarat atau belum, dan bagaimana nasib para leluhurnya yang diupacarai itu. Tiba-tiba laying laying tersebut mengeluarkan suara, lalu menjawab bahwa upacara yang diselenggarakan oleh Patih Madhu tersebut sudah berhasil dengan baik, karena sudah memenuhi syarat dan seluruh arwah suci leluhurnya sudah memperoleh tempat yang baik di sorga. Namun Patih Madhu belum puas akan jawaban laying-layang tersebut, lalu ia bertanya kepada batu, pohon-pohonan dan sebagainya, dan ia mendapatkan jawaban yang sama dengan yang dijawab laying-layang. Para tamu, termasuk Dalem Gelgel Sri Smara Kepakisan yang juga hadir pada upacara tersebut merasa sangat takjub terhadap kemampuan Mpu Brahmaraja dan sejak saat itu Mpu Brahmaraja diberi gelar Bhagawan Pandya Mpu Bhumi Sakti (sekitar tahun 1380 M).

Setelah upacara Patih Madhu selesai, para tamu kembali ketempatnya masing-masing, sedangkan Mpu Brahmaraja atau Bhagawan Pandya Mpu Bhumi Sakti beberapa hari kemudian baru meninggalkan tempat upacara, dansesudah minta diri, sendirian beliau berjalan menyusuri jalan setapak. Tiba ditepi sebuah kuburan, di tengah perjalanan tersebut, beliau bertemu dengan seorang anak gembala yang sedang menangis. Melihat keadaan anak tersebut timbul rasa kasihan dihati beliau, lalu bertanya kepada anak itu, mengapa ia menangis. Dijawab oleh anak itu bahwa gigi bajaknya patah akibat mengenai batu,nanti bila ayahnya tiba, pasti ia akan dimarahi. Mpu Brahmaraja berkata, bahwa janganlah merasa takut atau waswas, karena gigi bajak tersebut akan diperbaiki. Mendengar perkataan Mpu Brahmraja, anak tersebut sangat senang seraya menyerahkan gigi bajak yang patah untuk diperbaiki.

Mpu Brahmaraja sebagai seoang keturunan Bhatara Brahma dengan tingkat ilmu yang tinggi, lalu memusatkan pikiran dan tenaga serta kekuatan gaibnya melakukan yoga semadi. Lalu tiba tiba dari mata kanan keluar api yang menyala nyala jatuh tepat dihadapan beliau, dari hidung kiri keluar angin yang kencang, sedangkan hidung kanan tmpat masuknya angin. Adapun tangan kanan sebagai palu dan paha sebagai landasan, jari jari tangan sebagai jepitan dan air keringat sebagai untuk mendinginkan besi yang panas. Setelah mata bajak selesai diperbaiki, terlihat seperti semula, lalu diserahkan kepada anak gembala tadi. Anak itu menerimanya dengan senang sekali, sambil mengucapkan terimakasih, kemudian Mpu Brahmaraja melanjutkan perjalanannya.

Tidak diceritakan dalam perjalanan, kemudian beliau tiba di Aksobya, Pasraman Panditha Bhudda Bhairawa bernama Mpu Asthapaka. Ketika Mpu Brahmaraja tiba disana, dijumpai Mpu Asthapaka sedang memuja Hyang Amoghasidhi. Dalam pemujaan itu Mpu Asthapaka mempergunakan swambha (tempat air suci) dari tengkorak manusia, bersemayur usus besar, bertajuk bunga hati, berbaju kulit harimau. Setelah selesai melakukan puja, Mpu Asthapaka melihat Mpu Brahmaraja sedang berdiri dibawah pohon kepuh, lalu dilambai tangan supaya mendekat. Kemudian Mpu Asthapaka bertanya, siapa namanya, darimana asalnya dan hendak kemana serta apa tujuannya. Dijawab oleh Mpu Brahmaraja bahwa tujuan kedatangannya untuk berguru kepada Mpu Asthapaka. Mpu Asthapaka mengatakan sangat bahagian dengan kedatangan Mpu Brahmaraja, lalu mengatakan ingin memperoleh ilmu juga dari Mpu Brahmaraja, dengan menyampaikan pertanyaan, dari mana keluarnya api, dimana tempatnya angin, apa yang dipergunakan sebagai palu dan landasan pada saat mengerjakan pekerjaan Pande.

Mpu Brahmaraja dengan rendah hati mengatakan, akan memperlihatkan jawaban dari semua pertanyaan tersebut. Lalu duduk bersila menyatukan pikiran, tiba tiba keluar api dari mata kanan, keluar angin dari kedua lubang hidung, kemudian ada anugrah dari para Dewa berupa emas dan perak, lalu Mpu Brahmaraja berputar tiga kali, emas dan perak telah berubah menjadi bhusana dan perhiasan untuk Mpu Asthapaka. Disana Mpu Asthapaka sangat kagum dengan kemampuan Mpu Brahmaraja. Kemudian Mpu Asthapaka menyerahkan putrinya yang bernama Dyah Amrtatma untuk diperistri oleh Mpu Brahmaraja. Selama tinggal di Aksobya Mpu Brahmaraja membangun sebuah purtha histha, yaitu sebuah kolam dengan pancuran dan balai pemujaan untuk memuja Hyang Eka Agni, Tryagni dan Kundagni. Sesudah cukup lama tinggal disana Mpu Brahmaraja dan Dyah Amrtatma meninggal Aksobya kembali ke Madura dan membangun sebuah pasraman yang diberi nama Pasraman Kayumanis.

Dikutip dari buku: Prasati dan Babad Pande

Karya: Pande Made Purnajiwa

Tahun 2003